حضرت امـام محمد باقر علیه السلام پس از شهادت پدر بزرگ وارش امام سجّاد علیه السلام در سال 95 هجرى قمرى، عهده دار مـنصب امامت شد. امامت آن گرامى هم چون دیگر امامان علیهم السلام بر دو پایه اساسى مبتنى است : گزینش و تایید از سوى مبدا وحى و شایستگى هاى معنوى ، اخلاقى و علمى .

تاییدات آسمانی

هم شیعه و هم سنّی روایات فراوانى را از رسول خدا نقل كرده اند كه جانشینان پیامبر صلى الله علیه و آله دوازده نفرند و یكى بعد از دیگرى خواهند آمد و در بسیارى از آن ها اسامى دوازده نفر ذكر گردیده كه اوّلین آنان امام على علیه السلام و آخرینشان حضرت مهدى علیه السلام است و نام امام محمد باقر علیه السلام نیز در میان این اسامى و در ردیف پنجم وجود دارد .(1)

در اخبار اهل سنّت آمده است كه پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: پس از من دوازده امیر مى آیند كه همه آن ها از قریشند. و در برخى به جاى «امیر» كلمه «خلیفه» آمده است .

طبیعى است كه آن ها از بنى امیّه نیستند؛ زیرا اوّلا شمار آن ها دوازده نفر نیست و ثانیا آن ها در موقعیتى نیستند كه در خور خلیفه رسول اللّه صلى الله علیه و آله باشند.

تصریحات و نصوص فراوانى از جمله از خداوند متعال در لوح محفو1 از انبیاى متقدّم و ائمّه علیهم السلام و... بر امامت امام باقر علیه السلام به خصوص دلالت دارند.(2)

چنان که جابر بن عبداللّه انصارى نقل می کند :

هنگامى كه خداوند این آیه را بر پیامبر نازل كرد:

« یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اَطیعُوا اللّهَ وَ اَطیعُوا الرَّسُولَ وَ اُولِى الاَْمْرِ مِنْكُمْ» (نـسـاء/59)

بـه مـحـضـر رسـول خـدا صلى الله علیه و آله عـرض كـردم: خدا و پیامبرش را شناختیم ؛ اولوالامر ـ كه خداوند طاعتشان را قرین طاعت شما قرار داده است ـ كیانند؟

فـرمود: اى جابر! آنان جانشینان من و پیشوایان مسلمانان هستند. نخستین‌شان على بن ابى طالب است ؛ سپس حسن و حسین ؛ سپس ‍ على بن حسین؛ پس از او محمّد بن على كه در تورات به (باقر) مـعـروف است و تو اى جابر، او را درك خواهى كرد. زمانى كه او را دیدار كردى سلام مرا به او بـرسـان. سـپـس جـعـفر بن محمد صادق ، پس از او موسى بن جعفر، سپس على بن موسى، سپس محمد بن على، بعد از او على بن محمّد، سپس حسن بن على ، پس از او هم نام و هم كنیه من حجت خدا در زمین، فرزند حسن بن على ... .(3)

مالك بن اعین جَهْنىّ نیز مى گوید: على بن حسین (امام سجّاد علیه السلام) فرزندش محمد بن على را وصىّ خود كرد و به او فـرمـود: فـرزنـدم ! تو را پس از خود جانشین خویش قرار دادم . عهد امامت را ـ كه میان من و تو اسـت ـ كـسـى ادعـا نـمـى كند مگر آن كه خداوند در روز قیامت گردن بندى از آتش بر گردن وى مى آویزد.(4)


شایستگی‌هاى ذاتی

امـامـت مـنـصـبـى تشریفاتى نیست ؛ بلكه تداوم خط رسالت و رهبرى امت در همه شۆون زندگى دینى و دنیایى آنان است . از این رو، امام هم چون پیامبر هم سمت مرجعیّت دینى امت را بر عهده دارد، هـم مـسـولیـت رهـبـرى و زعامت سیاسى جامعه اسلامى ، و هم شان و جای گاه حاكمیت و ولایت معنوى بر جان و مال مردم را.

شخصى از عهده این شۆون مهم بر مى آید كه از شرایطى ـ از جمله علم ، عصمت ، امانت و توان و قـدرت لازم ـ بـرخـوردار بـاشـد. بدون شك ، این شرایط بعد از رسول خـدا صلى الله علیه و آله در هـیـچ فـردى جـز امـامـان علیه السلام فـراهـم نـیـسـت ، از ایـن رو، دومـیـن مـلاك و دلیـل مـهـمّ شـایـستگى امام باقر علیه السلام براى منصب امامت ، شخصیّت ممتاز علمى ، اخلاقى و معنوى آن گـرامـى است . پیشواى پنجم در این ویژگی ها سرآمد مردم عصر خود بود. همان گونه که دوست و دشمن بـر ایـن حـقـیـقـت اعـتـراف كـرده انـد.

اقرار دیگران

عـبـداللّه بـن عـطـاء مـكـّى از رجال برجسته علمى عصر امام باقر علیه‌السلام مى گوید:

مـن در هـیـچ مـحـفـلى دانـش مـنـدان را كـوچـكـ تـر و زبـون ـتـر از مـحفل محمّد بن على ندیدم. «حَكَمِ بن عُتَیْبَه» را با همه شخصیّت و منزلت علمى اش در میان مردم ، در محضر امام - علیه السلام - هم چون كودكى نزد استادش دیدم .(5)

و نیز همو گوید:

جابر بن یزید جعفى به هنگام نقل حدیث از محمد بن على مى گفت: خبر داد مرا وصىّ اوصیا و وارث علوم پیامبران، محمد بن على بن حسین.(6)

امام باقر علیه السلام خود نیز در برابر هشام بن عبدالملك به مقام ممتاز خویش اشاره كرده مى فرماید:

مـا كـمـال و تـمام آن چه را كه خداوند در گفتار خود: «اَلْیَوْمَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دینَكُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نـِعـْمـَتـى وَ رَضـیـتُ لَكـُمُ الاِْسـْلامَ دیـنـاً»(مـائده/3) بـر پـیـامـبـرش نـازل كـرده اسـت بـه ارث بـرده ایـم و زمـیـن از انسان هاى كاملى كه وارث امور یاد شده باشند، خالى نیست و این كمالات در غیر ما یافت نمى شود..(7)

کرامات و معجزات

ظهور كرامات و امور (خارق العاده) فراوان به دست پیشواى پنجم نشانه بایستگی هاى معنوى آن حضرت براى امامت امت است . به عنوان نمونه ، ابو بصیر مى گوید:

روزى بـه امـام بـاقـر علیه السلام عـرض كـردم: آیـا شـمـا از تـبـار رسول خدا صلى الله علیه و آله هستید؟

ـ بلى

ـ آیا رسول خدا صلى الله علیه و آله وارث همه پیامبران است ؟

ـ بلى ، او وارث تمامى علوم آنان است .

ـ آیا شما همه دانش هاى پیامبر صلى الله علیه و آله را به ارث برده اید؟

ـ بلى .

ـ آیا توانایى دارید مردگان را زنده كنید و كور مادرزاد و مبتلایان به پیسى را بهبود بخشید و از غیب خبر دهید؟

ـ بلى ، البتّه با اجازه خداوند.

سپس فرمود: اى ابو بصیر نزدیك بیا! نزدیك حضرتش رفتم . دست مبارك بر صورتم كشید. بـیـنـا شـدم ، دشت و كوه و آسمان و زمین را دیدم. آن گاه دوباره دست بر چهره ام كشید، به حالت اوّل بازگشتم و نابینا شدم .(8)

بنابراین امامت پـیـشواى پنجم، حضرت باقرالعلوم علیه السلام، هم چون سایر امامان معصوم علیهم السلام، هم از گـزیـنـش و تـایـیـد وحـى برخوردار بود که در این زمینه روایـات زیـادى از رسول خدا صلى الله علیه و آله و امام سجّاد علیه‌السلام بر امامت آن حضرت تصریح دارد كه به نمونه هایى از آن ها اشاره كرده ایم .

و هم شـایـستگی هاى ذاتى ایشان از نظر علمى ، اخلاقى و كمالات معنوى سرآمد مردم زمان خـویش بـود و در دوران آن گـرامـى شـرایـط امامت تنها در وجود آن حضرت فراهم بود چنان که همگان بر آن اعتراف داشتند.



پی نوشت:

1) ینابیع الموده ، ص 440.

2) مراجعه شود به كتاب عوالم العلوم فى النصوص على الائمّه الاثنى عشرعلیهالسلام بنقل از كتاب عوالم العلوم و المعارف ، ص 26.

3) كمال الدین و تمام النعمة ، ج 1 ، ص 253 .

4) بحار الانوار ، ج 46 ، ص 231 .

5) ارشاد ، ص 263 و معجم رجال الحدیث ، ج 10 ، ص 257 .

6) همان.

7) بحار الانوار ، ج 46 ، ص 307 .

8) همان، ص 249 .

منبع: تبیان