امام حسن عسكری علیه السلام قریب به 6 سال امامت مسلمین را عهده‌ دار بودند و در طول این مدت نسبت به هدایت مردم و حفظ جان امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف زحمات زیادی را متحمل شدند. ایشان در این دوران به صورت پنهانی و با اجرای اصل «تقیه»، با سیستم سازمان وكالت امور شیعیان را دنبال می‌فرمودند.

دوران امامت

امام عسكری علیه السلام، در سال 243هـ با فشار متوكل عباسی به سامرا منتقل شد.(1) اقامت طولانی امام عسكری علیه السلام در سامرا جز نوعی بازداشت از طرف خلیفه قابل توجیه نیست؛ به طوری كه حضرت مجبور بودند هر دوشنبه و پنجشنبه به دارالخلافه رفته و حضور خود را اعلام نماید(2) از طرفی هم تنها پیروان و شیعیان خاص می‌توانستند با آن حضرت ارتباط داشته باشند.(3)

برخلاف سو برداشت هایی که شده؛ ایشان در یک پادگان صرف نظامی نبودند، بلکه محیط و آن منطقه، مانند شهرک نظامی امروزی بود. امام حسن عسکری علیه‌السلام در آن منطقه بسیار در محدودیت بودند، چون در یک شهرک نظامی دیده بان و نگهبان و جاسوس است و انواع و اقسام نیروهای امنیتی حضور دارند. آن ها می‌خواستند یک رقیب جدی از خاندان بنی هاشم با سابقه 3 قرن، عصمت و طهارت و علم را تحت کنترل درآورند، طبیعتا کم ترین ارتباط مردم با ایشان نیز برای حاکم ظالم عباسی ضرر داشت. پس نهایت دقت را انجام می ‌دادند تا ایشان تحت کنترل باشد و مردم ایشان را کم تر ببینند و اگر می ‌بینند کم تر حرف بزنند و اگر حرف می ‌زنند مسایل امامت مطرح نشود.

امام عسكری علیه السلام اگر چه بسیار جوان و تحت مراقبت جاسوسان و عاملان خلیفه بود ولی به دلیل موقعیت بلند علمی و اخلاقی شهرت فراوانی پیدا كرده بودند، حتی روزهایی كه حضرت به مقر خلافت می ‌رفت، در طول مسیر حضرت، كه مملو از مردم و بسیار شلوغ بود، مردم به احترام ساكت می‌ شدند و جمعیت با شور و شعف بسیار به امام علیه السلام اظهار ارادت می ‌كردند.(4)

زمینه سازی برای عصر غیبت

بحث ولایت و غیبت و ظهور حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه از زمان خود پیامبر صلی الله علیه و آله شروع شده و یازده امام دیگر متذکر این امر بوده ‌اند ولی هرچه به پایان عرصه امامت البته به جهت ظهور نه حضور، نزدیک می‌شویم به ویژه از زمان امام رضا علیه السلام این موضوع جدی ‌تر می ‌شود و در زمان امام حسن عسکری علیه ‌السلام به اوج خود می ‌رسد. اقدامات امام حسن عسکری علیه السلام در زمینه سازی ظهور حضرت مهدی علیه السلام به شرح زیر است :

1) مطلع كردن شیعیان از ولادت مهدی(عجل الله فرجه)

مهم ترین اقدام امام حسن عسکری علیه السلام، معرفی کردن شخص امام مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف است. در این مرحله از یک طرف باید امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را از شرّ جاسوسان جهت ترور و قتل و شهادت حفظ کنند و از طرفی باید ایشان را به اصحاب معرفی کنند.

این سخت‌ترین بخش فعالیت امام حسن عسکری علیه السلام است؛ زیرا بنی عباس بارها و بارها از علمای خودشان و از بزرگان علویان شنیدند که آخرین شخصیت معصوم، ظلم و ظالم را تار و مار می ‌کند. این ویژگی برای آن ها خیلی سخت بود، لذا به شدت مراقبت می‌ کردند و در روایات هم این امر شبیه سازی به داستان حضرت موسی علیه السلام شده است که حتی دنبال قنداقه می ‌گشتند که این چیست و کیست و منتسب به علویون است یا نه؟

امام حسن عسکری علیه السلام با یک ظرافتی این کار بسیار دشوار را به اتمام رساندند و به محبان خاص از اطراف، به خصوص قم، شهر ری، تهران و کاشان که مناطق شیعه نشین بودند، اطلاع رسانی کردند.

چنان چه احمد بن اسحاق كه از بزرگان شیعه می ‌باشد، می‌ گوید خدمت امام حسن عسكری علیه السلام شرف یاب شدم تا از ایشان در مورد امام بعد از ایشان سوال كنم كه آن حضرت با شتاب به درون خانه رفت و بازگشت در حالی كه پسری سه سال كه رویش مانند ماه تمام می ‌درخشید بر دوش خویش داشت.(5)

هم چنین محمد بن عثمان دومین نایب نقل می‌كند كه به همراه چهل نفر از شیعیان نزد امام عسكری علیه السلام گرد هم آمدیم و آن حضرت فرزندش را به ما نشان داد.(6)

گفتنی است كه حضرت بارها برای فرزندش عقیقه(7) نمودند تا ضمن اجرای برنامه و سنت اسلامی به دیگران بفهماند كه از وی فرزندی باقی است.

2) ارجاع سوالات افراد به فرزندش

حضرت امام حسن عسكری علیه السلام محل مراجعه سوالات شیعیان و نمایندگان خود بود و حضرت برای آماده سازی شیعیان، برخی از سوالات مراجعه كنندگان را به فرزندش محول می‌ كردند؛ برای نمونه به روایتی اشاره می‌كنیم:

سعد بن عبدالله قمی به همراه احمد بن اسحاق قمی نقل می‌كنند كه نزد امام یازدهم علیه السلام شرف یاب شدیم و سوالات خود را با ایشان در میان گذاشتیم و حضرت به فرزندش اشاره كرد و فرمود: از نور چشمم سوال كن و فرزند حضرت رو به من كرده و فرمود: هرچه می‌ خواهی سوال كن.(8)

به نوعی حضرت امام عسكری علیه السلام در پی معرفی جانشین خود بوده‌اند.

3) كاهش ارتباط مستقیم با شیعیان

امام حسن عسكری علیه السلام چون در حصر و كنترل حكام عباسی بودند و هم به لحاظ آن كه در عصری نزدیك عصر غیبت می ‌زیستند، غالبا پنهان بوده و غالب امور و ارتباط آنان با شیعیان از طریق مكاتبات، توقیعات و وكلا انجام می‌ گرفت تا آنان آمادگی دوران غیبت را بیابند.

4) بیان موجودیت امام در عصر غیبت

امام حسن عسکری علیه‌السلام در حالی که در بحران کنترلی ویژه ای قرار داشتند و در یک محدوده نظامی به سر می بردند؛ می کوشیدند تا به مردم بفهمانند که شما امام دارید و او زنده و موجود است و حامی و هادی شماست؛ اما به آسانی قابل دست رس نیست. ایشان نهایت تلاش خود را نمودند تا ایمان مردم به غیب را افزایش دهند.

5) آماده کردن مردم برای اداره جامعه

مهم ترین نکته‌ ای که امام حسن عسکری در نظر دارد این است که مردم بتوانند تحمل و بردباری و صبر و هم زیستی و در عین حال دین داری را تمرین و تجربه کنند که بدون سرپرست اصلی خود از حیث ظهور، بتوانند زندگی کنند و ثابت قدم بمانند. این همان اصل آمادگی برای غیبت است. ایشان سعی می‌کردند تا به وسیله نواب و یاران خاصشان و توسط نامه با شیعیان ارتباط داشته باشند تا مردم را برای عصر غیبت و نبودن امام عصرشان آماده کنند.

6) دعا برای ولی امر منتظر

حضرت امام عسكری علیه السلام در دعایی برای حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از خداوند برایش چنین دعا می‌كند:

«...خداوندا او را از شر هر تجاوز كار و طغیان گر و از شر همه آفریدگانت نگه دار و او را از پیش رویش و از پشت سر و از سمت راست و چپش حفظ كن و او را نگهبان باش و از این كه به او بدی برسد نگاهش دارد و در مورد او، پیامبرت و خاندان پیامبرت را نگاه دار و به سبب او عدالت را آشكار كن، با یاری ات او را پشتیبانی كن، یاورانش را یاری كن و...‌».(9)

مولای غایب غریبم! سرسلامت باد ما را در غم بابای شهیدت پذیرا باش؛ ای غمگین ‏ترین در عصر غیبت! و ما را دعا کن تا بتوانیم زحمات پدر بزرگ وارتان در آماده سازی و تعجیل در ظهور را به ثمر برسانیم.

پی نوشت ها:

1- الارشاد، شیخ مفید، ص334.

2- الغیبة، طوسی، ص129.

3- مناقب، ابن شهرآشوب، ج3، ص533.

4- الغیبة، طوسی، ص129.

5- كمال الدین، صدوق، ج2، باب38، ح1، ص80.

6- همان، ج2، باب43، ح2، ص162.

7- قربانی كردن گوسفند و اطعام گوشت آن به محرومان.

8- پیشین، ج2، باب43، ح21، ص190.

9- مصباح المتهجّد كفعمی، ص399.

منبع: سایت تبیان