با تثبیت شدن شبکه وکالت از زمان حضرت موسی بن جعفر علیهم السلام، ائمه بعد از این سازمان اجتماعی برای ارشاد و رهبری مردم و نیز دریافت وجوهات و تنظیم امور اقتصادی بهره می بردند. به نظر می رسد هرچه به سمت زمان غیبت پیش می رویم گستره دامنه و تعداد وکلا افزایش می یابد . مثلا در حالی که برای امام هادی علیه السلام 10 نفر به عنوان وکیل ذکر شده است این تعداد در مورد امام حسن عسگری علیه السلام به 21 نفر افزایش پیدا کرده است و در مورد حضرت امام مهدی عجل الله فرجه این عدد به 45 نفر رسیده است.

اسامی وکلای حضرت عسگری علیه السلام به این شرح است :

عثمان بن سعید ، محمد بن عثمان ، احمد بن اسحاق قمی ، محمد بن احمد بن جعفر قمی قطان ، قاسم بن علاء آذربایجانی ، علی بن جعفر همدانی ، ابراهیم بن عبده ، ایوب بن ناب ، حسین بن نضر قمی ، ابا صدام ، خیران خادم قراطیسی ، ایوب بن نوح ، عروة بن یحیی دهقان ، ابو طاهر محمد بن علی بن بلال بلالی ، ابراهیم بن مهزیار اهوازی ، ابراهیم بن محمد همدانی ، محمد بن صالح همدانی ، ابوالحسن محمد بن جعفر اسدی رازی ، احمد بن هلال عبرتائی و محمد بن احمد بن حماد مروزی .

در مورد افراد مذکور چند نکته تقدیم می شود :

1 – همان گونه که ملاحظه می شود تعداد قابل توجهی از این افراد ایرانی بوده اند : قمی ، آذربایجانی ، همدانی ، اهوازی ، رازی یعنی منسوب به ری و مروزی منسوب به مرو ، این موضوع با توجه به رجال و روات ائمه متاخر کاملا مشهور است و دلالت بر گسترش تدریجی تشیع در ایران – که در آن عصر بسیار وسیع تر از ایران کنونی بوده – می کند .

2 – وثاقت و جلالت برخی از افراد مذکور برای ما روشن است :

عثمان بن سعید و محمد بن عثمان – که هر دو جز نواب اربعه امام زمان (عجل الله فرجه) هستند – احمد بن اسحاق قمی که جناب نجاشی در احوالش تصریح کرده « و کان خاصة ابی محمد علیه السلام » یعنی احمد از خواص امام عسگری علیه السلام بوده است .

آذربایجانی که از مشایخ کلینی است همانی ، ابراهیم بن عبده ، خیران خادم ، ایوب بن نوح ، ابراهیم بن مهزیار ، علی بن مهزیار – هر دو برادر هستند و اهوازی ، ابراهیم بن محمد همدانی ، ابوالحسن رازی .

3 – برخی از افراد مذکور برای ما شناخته شده نیستند مانند ابو صدام و حسن بن نضر قمی .

4 – برخی از افراد مذکور اگرچه در ابتدای کار مورد اعتماد بوده اند اما تدریجا منحرف شده و از مسیر امامت دور شدند و برخی از آن ها مورد غضب شدید امام عسگری علیه السلام قرار گرفتند مانند عورة بن یحیی دهقان ، ابو طاهر محمد بن علی بن بلال و مهم تر از همه احمد بن هلال عبرتائی .

توجه به احوال احمد بن هلال جالب و عبرت آمیز است و نشان دهنده اهمیت مساله عاقبت به خیری در معارف ماست:

احمد بن هلال در سال 180 هجری متولد و در سال 267 وفات یافته است . او از اصحاب و روات امام هادی و امام عسگری علیهم السلام است و قبل از غیبت صغری عهده دار مقام وکالت ائمه علیهم السلام هم بوده است . او در عصر غیبت صغری در برابر سفیر اول واکنشی نشان نداد اما پس از انتقال سفارت به سفیر دوم به مخالفت با او پرداخت و منکر سفارت او گردید . در سابقه او آمده است که 54 بار به سفر مکه رفته که 20 بار آن با پای پیاده بوده است. علاوه بر آن حشر و نشر زیادی که با روات حدیث داشته سبب شده بود تا عده ای از شیعیان در مورد انحراف او دچار تامل و تردید شوند . توقیع کوتاهی از جانب امام عصر (عجل الله فرجه) شیعیان را از او بر حذر داشت:

« احذروا الصوفی المتصنع » ؛بپرهیزید از صوفی ریاکار.

اما گویا ظاهر صوفیانه و زاهدانه او مانع از پذیرش توقیع کوتاه مذکور شده باشد و لذا گروهی به محضر جناب قاسم بن علا آذربایجانی رفتند و در خواست استفسار مطلب را از ناحیه مقدسه امام عصر (عجل الله فرجه ) نمودند . در پاسخ به درخواست آن ها توقیع مفصلی صادر شده که در بخشی از آن آمده :

« و او که خداوند گناهش نیامرزد و از لغزشش نگذرد همواره بدون اذن و رضایت ما دخالت در کار ما می کرد و استبداد رای داشت و از پرداخت دیون و اموال ما پرهیز و جز طبق هوای نفس و خواسته خود به امر ما عمل نمی کرد ! ...»

با این حال باز هم عده ای منکر صحت این توقیعات شدند و از همین رد توقیع سومی هم در مذمت او صادر شد.

گفتنی است که در برخی از کتاب ها توقیع اول و دوم به امام عسگری علیه السلام نسبت داده شده است که به نظر صحیح نمی آید. ( مکاتیب الائمه 6 / 429 )

5 – برخی از وکلای مذکور از طرف امام زمان (عجل الله فرجه) هم وکالت داشته اند مانند : عثمان بن سعید و محمد بن عثمان و احمد بن اسحاق قمی و قاسم بن علاء آذربایجانی ، احمد بن هلال و ابراهیم بن مهزیار. اصولا به نظر می رسد بنای امام بعد در صورت صلاحیت داشتن وکیل امام قبلی بر تایید وکالت بوده است .

در پایان روایتی از امام عسگری علیه السلام جهت حسن ختام مقاله تقدیم می شود : در کتاب شریف تحف العقول ص 488 از آن امام همام روایت کرده است که فرمودند :

« لیست العبادة کثرة الصیام و الصلاة و انما العبادة کثرة التفکر فی امر الله »

عبادت خدا به زیادی روزه و نماز نیست بلکه عبادت واقعی فراوان فکر کردن در خلقت الهی و آفرینش است . روایات اهل بیت علیهم السلام در فضیلت تفکر فراوان است که امید داریم بتوانیم در فرصت مناسب به صورت موضوعی بحثی را درباره آن ارایه دهیم .

منابع :

- سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه علیهم السلام / محمد رضا جباری.

_ مکاتیب الائمة / علی احمدی میانجی .

_ الموسوعة الرجالیة المسیرة / علی اکبر ترابی.

منبع: سایت تبیان