عدم منافات شب قدر با اختیار

در پاسخ اینكه چرا شب قدر، شب قدر نامیده شد سخن بسیار است از جمله اینكه:

1 ـ شب قدر به این جهت «قدر» نامیده شده، كه جمیع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعیین مى شود، شاهد این معنى در آیات 3 و 4 سوره «دخان» است كه مى فرماید: إِنّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَة مُبارَكَة إِنّا كُنّا مُنْذِرینَ * فیها یُفْرَقُ كُلُّ أَمْر حَكیم: «ما این كتاب مبین را در شبى پر بركت نازل كردیم، و ما همواره انذار كننده بوده ایم * در آن شب كه هر امرى بر طبق حكمت خداوند تنظیم و تعیین مى گردد».

این بیان، هماهنگ با روایات متعددى است كه مى گوید: در آن شب، مقدرات یك سال انسان ها تعیین مى گردد، و ارزاق و سرآمد عمرها، و امور دیگر، در آن لیله مباركه، تفریق و تبیین مى شود. البته، این امر هیچگونه تضادى با آزادى اراده انسان و مسأله اختیار ندارد، چرا كه تقدیر الهى به وسیله فرشتگان بر طبق شایستگى ها و لیاقت هاى افراد، و میزان ایمان، تقوا، پاكى نیت و اعمال آنها است.

یعنى: براى هر كس آن مقدر مى كنند كه لایق آن است، یا به تعبیر دیگر:
زمینه هایش از ناحیه خود او فراهم شده، و این نه تنها منافاتى با اختیار ندارد، كه تأكیدى بر آن است.

2 ـ بعضى نیز گفته اند: آن شب را از این جهت شب قدر نامیده اند كه: داراى قدر و شرافت عظیمى است (نظیر آنچه در آیه 74 سوره «حج» آمده است: ما قَدَرُوا اللّه حَقَّ قَدْرِهِ: «آنها قدر خداوند را نشناختند»).

3 ـ گاه نیز گفته اند: به خاطر آن است كه، قرآن با تمام قدر و منزلتش بر رسول والا قدر، و به وسیله فرشته صاحب قدر نازل گردید.

4 ـ یا این كه: شبى است كه مقدر شده قرآن در آن نازل گردد.

5 ـ یا این كه: كسى كه آن شب را احیا بدارد، صاحب قدر و مقام و منزلت مى شود.

6 ـ یا این كه: در آن شب، آن قدر فرشتگان نازل مى شوند، كه عرصه زمین بر آنها تنگ مى شود ـ چون تقدیر به معنى تنگ گرفتن نیز آمده است ـ مانند: «وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُه».1 جمع میان تمام این تفسیرها در مفهوم گسترده «لیلة القدر» كاملاً ممكن است، هر چند تفسیر اول از همه مناسب تر و معروف تر است.2

تهیه و تنظیم: گروه دین و اندیشه تبیان

1 ـ طلاق، آیه 7.

2. تفسیر نمونه، جلد 27، صفحه 210.