یكی از الطاف و موهبت‌های ویژه خداوند در ماه رمضان شب قدر است. چنانكه پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) فرموده‌اند: «خداوند از روزها، جمعه و از ماهها، ماه رمضان و از شبها، شب قدر را برای خود اختیار كرده است»1

شب قدر اوج معنویت و عبادت ماه مبارك رمضان است. شبی كه قرآن؛ كلام خداوند در آن نازل شده است و مقدرات زندگی بشر تا شب قدر آینده در آن تعیین می‌شود. امام صادق (علیه السلام) در این باره می‌فرمایند:

«ابتدای سال، شب قدر است، در آن شب آنچه از این سال تا سال آینده انجام خواهد گرفت، نوشته می‌شود»2

شب قدر شب تجلی میعاد انسان با خداوند و ار خود جدا شدن و غرق در دریای رحمت و محبت و مهربانی خدا شدن است.

در روایات اهل بیت (علیهم السلام) آمده است: فرشتگان در شب قدر فرود آمده و در زمین پخش می‌شوند، بر مجالس مؤمنین گذسته بر آنان سلام كرده و برای دعای آنان آمین می گویند، تا آنگاه كه سپیده دم طلوع كند و در این شب دعای كسی رد نمی‌شود، مگر دعای عاق والدین، قطع كننده رحم، كسی كه شراب بنوشد و كسی كه دشمنی مومنی در دلش باشد.3

از جمله ویژگیهای این
شب اختصاص داشتن آن به امام زمان (عج) است. در تفسیر قمی در ذیل آیه ذیل

«تنََزّل المَلائِكَة وَالرّوح فیها» ، چنین آمده است:

ملائكه و روح القدس بر امام زمان (عج) فرود می‌آیند و هر آنچه از وقایعی كه ثبت كرده‌اند، به ایشان تقدیم می‌كنند.4

معانی قدر:

برای «قدر» معانی چندی ذكر شده است كه می‌تواند وجه تسمیه شب قدر باشد كه از میان این معانی، معنی اول از همه مناسب‌تر و معروف‌تر است:

1- قدر به معنای اندازه و مقدار است. همانطور كه در قرآن كریم آمده است:

«قَد جَعَل الله لِكلِّ شَیء قَدرا» ؛خداوند برای هر چیزی اندازه‌ای تعیین كرده است.( طلاق، آیه 3)

آنچه از روایات و آیات برمی‌آید این است كه شب قدر را از این رو قدر نامند كه جمیع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعیین می‌شود. همچنین خداوند می‌فرماید:



«إنّا أنزلناه فی لیلة مباركة انّا كنّا منذرین فیها یفرق كل امر حكیم» ،ما قرآن را در شبی پربركت نازل كردیم. ما همواره انذار كننده بودیم. در آن شب كه هر امری بر اساس حكمت خداوندی تدبیر، تعیین و جدا می‌گردد. (دخان، آیه 3 و 4)

مطابق این معنا شب
قدر مختص به یك شب در یك سال مشخص نیست، بلكه در هر سال شب قدری وجود دارد.

2- شب قدر یعنی شب بزرگ و با عظمت؛ در قرآن كریم قدر به معنی منزلت و بزرگی خدا است.

«ما قَدَروا الله حَقّ قَدرِه»؛آنان عظمت خدا را نشناختند.( حج، آیه 74)

3- قدر به معنای تنگی نیز آمده است؛

«وَمَن قَدَرَ عَلَیهِ رَزَقَه فَلینفِق مِمّا آتاه الله»؛ و آنها كه تنگدستند، از آنچه كه خدا به آنها داده انفاق نمایند. (طلاق، آیه 8)

4- قدر به معنی با ارزش و پرقیمت؛ كسی كه این شب را احیاء بدارد، صاحب قدر و مقام و منزلت می‌شود. شبی است كه قرآن با تمام قدر و منزلتش بر رسول والامقام به وسیله فرشته صاحب قدر نازل گردید. شبی است كه مقدر شده قرآن در آن نازل گردد.5

كدام شب، شب قدر است؟
شب قدر

در تعیین شب قدر پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند:

«اِلتَمَسوها فِی العَشرِ الأواخِرِ مِن شَهرِ رَمَضان»

شب قدر را در دهه آخر ماه رمضان جستجو كنید.6

همچنین از امام باقر (علیه السلام) آمده است:

«همانا علی (علیه السلام) شب قدر را در شب نوزدهم و بیست و یكم و بیست و سوم می‌جست»
r

طبق روایات فراوانی كه در منابع شیعی آمده است، شب‌های نوزدهم، بیست و یكم و بیست و سوم ماه مبارك رمضان، شبهای قدر معرفی شده‌اند.

بنابر روایت "ابن أبی الحدید" وقتی درباره تعیین شب قدر از امیرالمؤمنین سؤال می‌شود، آن حضرت از مشخص كردن آن طفره می‌رود و می‌فرماید:

در این جهت تردید ندارم كه خداوند جهت مخفی داشتن شب قدر برای شما نظر و عنایت دارد؛ زیرا اگر آنرا برای شما اعلام داشته بود، در همان شب به عبادت می ‌پرداختید و در شبهای دیگر عبادت را ترك می‌نمودید و من هم به خواست خدا در مورد بهره‌برداری شما از شبهای دیگر امیدوارم شما را محروم نگردانم.7

البته با اینكه خداوند و رسولش(صلی الله علیه و آله) و أئمه اطهار (علیهم السلام) برای زنده نگه داشتن روح امید و اهمیت اطاعت و بندگی سعی در مخفی داشتن شب قدر داشته‌اند، ولی آنطور كه از احادیث استنباط می‌شود، احتمال شب قدر بودن شب بیست و سوم بیشتر است.



عظمت و اهمیت شب قدر:

در مورد اهمیت شب قدر همین قدر بس كه خداوند سوره‌ای در خصوص این شب نازل فرموده و در این سوره خطاب به پیامبرش می‌فرماید:

«وَما اَدریكَ ما
لَیلَة القَدر» ؛ و تو چه می‌دانی كه شب قدر چیست؟

آنگاه خداوند بدون فاصله به عظمت و بزرگی آن شب اشاره كرده و می‌فرماید:

«لَیلَة القَدرِ خَیرٌ مِن اَلف شَهر»؛ شب قدر از هزار ماه بهتر است.

این نوع تعبیر نشان? عظمت، منزلت و اهمیت شب قدر است كه نشان می دهد، حتی پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) قبل از نزول این آیات به آن واقف نبوده است.8

شخصی خدمت امام باقر (علیه السلام) عرض كرد: مراد از اینكه شب قدر بهتر از هزار ماه است، چیست؟ ایشان فرمودند:

كار شایسته‌ای مانند نماز، زكات و انواع خوبی‌ها در آن شب برتر از هر كار شایسته‌ای است كه در مدت هزار ماه كه شب قدر در آن نیست انجام شود.9

آنگونه كه از آیات و روایات برمی‌آید، این شب شبی عزیز و مقدس است كه در آن تمامی قرآن یكجا بر پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) نازل شد. شبی كه ملائكه و روح به اذن پروردگار برای تقدیر هر كاری نازل می‌شوند. شب قدر شب سلام و رحمت است. شبی است مملوّ از سلامتی توأم با رحمت، درود و ایمنی.

امام سجاد (علیه السلام) می‌فرمایند:

«شب قدر شب سلام و درود فرشتگان است، شبی كه بركت و خیر آن تا
دمیدن صبح برای بندگان مخلص او پیوسته و برقرار است.10

احیاء شب قدر:

از ویژگی‌های مهم این شب احیاء و نیایش به درگاه الهی است. امام موسی بن جعفر (علیه السلام) در این باره می‌فرمایند:

كسی كه در شب قدر غسل كند و تا طلوع صبح بیدار بماند و مشغول عبادت و نیایش الهی باشد از گناهانش پاك می‌شود.11

در این شب با عظمت كه كتاب مقدس قرآن برای هدایت انسانها نازل شده و فرشتگان آسمانی برای سلام و درود، فوج، فوج بر زمین فرود می‌آیند، سزاوار نیست كه انسان مؤمن و روزه‌دار در غفلت به سر برده و خود را از همنشینی با آنها محروم سازد.



اعمال شب قدر:

از اعمال و دعاهای مخصوص این شب می‌توان به اختصار به موارد زیر اشاره كرد:

1- غسل كردن به نیت تقرب به درگاه الهی و برای انجام عبادت؛

2- احیاء و شب زنده‌داری با عبادت، دعا و توسل؛

3- تلاوت قرآن و تفكر و تدبر در معانی آن به هر مقدار ممكن و سفارش بر خواندن سوره‌های روم، عنكبوت، یس و دخان؛

4- توبه و استغفار فراوان؛

5- خواندن ادعیه وارده همچون جوشن كبیر؛

6- خواندن نمازهای وارده
بالأخص نماز قضا؛

7- صدقه دادن؛

8- قرآن بر سر گرفتن و توسل و تمسك به اهل بیت (علیه السلام) و اعمال دیگری كه این مختصر مجال بازگوئی همه آنها را ندارد.12



مهدی جنتی

تهیه و تنظیم : گروه دین و اندیشه تبیان

[1] . جلال الدین عبدالرحمن؛ سیوطی، قم، ایران، مكتبه آیة الله العظمی مرعشی نجفی، 1404 هـق، ج 6، ص 371.

[2] . محمدی ری شهری، محمد؛ مراقبات ماه مبارك رمضان، رسول افقی، قم، دارالحدیث، ص 357.

[3] . ملكی تبریزی، میرزا جواد، المراقبات، ابراهیم محدث، چاپ امیر، انتشارات اخلاق، دی ماه 1376؛ ص 291.

[4] . مراقبات ماه مبارك رمضان، ص 357.

[5] . طباطبائی، محمد حسین، تفسیر المیزان، موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامی، چاپخانه دفتر انتشارات اسلامی، ج 20، ص561. مكارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، دارالكتب الاسلامیه، چاپخانه مدرسه امیرالمؤمنین (علیه السلام)، تابستان 70، چاپ نهم، ج 27، ص 187.

[6] . مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1403 هـق، چاپ دوم، ج 94، ص 10.

[7] . ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغه، محمد ابوالفضل ابراهیم، موسسه
اسماعیلیان للطباعه والنشر والتوزیع، ج 20، ص 154.

[8] . مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، بازار سلطانی، 99، دارالكتب الاسلامیه، چاپخانه مدرسه امیرالمؤمنین (علیه السلام) 1379، هـش، چاپ 23، ج 27، ص 183.

[9] . كلینی، محمد بن یعقوب، فروع كافی، علی اكبر غفاری، تهران، بازار سلطانی دارالكتب الاسلامیه، 1391 هـق، ج 4، ص 158.

[10] . صحیفه سجادیه، انتشارات صدا و سیمای صبوری اسلامی، سروش، چاپ 1375هـش، چاپ دوم، ص 266.

[11] . حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1412 هـق، چاپ ششم، ج 7، ص 262.

[12] . قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، چاپ و نشر فرهنگ اسلامی، 1371 هـش، چاپ هفتم، ص 408.