در تعالیم پیش وایان دین، دعا اسلحه پیامبران، سپر و سلاح مومن، مغز همه عبادات و حلقه ارتباط خالق و مخلوق معرّفی شده است.

اوّلین مظلوم عالم، حضرت امیرالمومنین(علیه السلام) می‌فرمایند:

دعا سپر مومن است و هر گاه بسیار دری را کوبیدی به روی تو باز می‌شود.[1]

حضرت امام محمّدباقر(علیه السلام) خطاب به یکی از اصحاب خویش فرمودند:

آیا تو را راه نمایی نکنم به چیزی که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در آن استثنایی نزده؟

عرض کردم: چرا. فرمود:

دعا، که قضای پیچیده و سخت را برمی‌گرداند ـ و انگشتانش را به هم فشرد .[2]

و باز آن حضرت تاکید کردند:

به خدا سوگند هیچ بنده‌ای دعا، پافشاری و اصرار به درگاه خداوند عزّوجلّ نکند مگر این که حاجتش را برآورد.[3]

حضرت امام صادق علیه السلام نیز می‌فرمایند:

دعا کن و مگو که کار گذشته است و آن چه مقدّر شده همان شود [و دعا اثری ندارد]... [4]

مرحوم علّامه مجلسی در شرح روایت فوق می‌گوید:

... باید ایمان به بَدا داشت و به این که خداوند سبحان هر روز در کاری است و هر چه خواهد محو کند و هر چه بخواهد ثبت کند و قضا و قدر مانع دعا نیستند؛ چون تغییر در لوح محو و اثبات ممکن است. گذشته از این که خود دعا نیز از اسباب قضا و قدر، (است) و امر به دعا نیز از همان‌هاست.[5]

و نیز از آن حضرت نقل شده که فرمودند:

«همانا دعا، قضا را برمی‌گرداند و آن را از هم وامی‌تابد؛ چنان چه رشته‌های نخ اگر چه به سختی تابیده شده باشد از هم باز شود.»[6]

کمتر کسی است که در امور شخصی به ویژه در تنگنا و هنگام مواجه شدن با مشکلات و سختی‌های زندگی، دست به دعا بلند نکند و با راز و نیاز، نذر و توسّل به اولیای الهی از درگاه حضرت احدیّت، گشایش در امور خود را طلب نکند.

نکته مهم این است که ما معمولا در حوایج فردی خویش بر دعا الحاح و اصرار می‌ورزیم و تا استجابت کامل آن، دست از طلب و درخواست برنمی‌داریم؛ ولی به مساله و امر مهمّ دعا برای تعجیل ظهور امام عصر(عجل الله فرجه) آن گونه که باید و شایسته است اهتمام نمی‌ورزیم. غافل از آن که این دعا زیباترین آرزو و بهترین دعاهاست؛ زیرا خیر و سعادت دنیا و آخرت ما و همه انسان‌ها و نیز گشایش در امور مادّی و معنوی جهانیان، وابسته به امر ظهور امام عصر(عجل الله فرجه) است. به همین جهت است که ائمة اطهار(علیهما السلام) ما را به این امر حیاتی و با اهمیّت دعوت نموده‌اند و حضرت ولیّ‌عصر(عجل الله فرجه) نیز در توقیعی که برای اسحاق بن یعقوب فرستاده‌اند، تاکید فرموده‌اند:

برای تعجیل در فرج و ظهور من بسیار دعا کنید که همانا فرج من، فرج و گشایش خود شماست.[7]

هم چنین آن حضرت در توقیع شریف خطاب به شیخ مفید(ره) می‌فرمایند:

اگر شیعیان ما ـ که خداوند متعال ایشان را به اطاعت خویش موفّق بدارد ـ با دل‌های متّحد و یک‌پارچه بر وفای به عهد و پیمان خویش اجتماع می‌کردند، ملاقات ما از آن ها به تاخیر نمی‌افتاد و سعادت دیدار و مشاهده با معرفت برای آن ها به زودی حاصل می‌شد و زودتر از این به دیدار ما نایل می‌شدند.[8]

امام صادق(علیه السلام) درباره نقش دعا در تعجیل فرج و برای تشویق شیعیان به این امر حیاتی و مهم فرمودند:

... وقتی عذاب و سختی بر بنی‌اسراییل طولانی شد. چهل روز به درگاه خدا گریه و ناله کردند. خداوند متعال به موسی و هارون(علیه السلام) وحی فرمود: که آن ها را از دست فرعون نجات دهند و این در حالی بود که از چهارصد سال (عذاب)، صد و هفتاد سال باقی مانده بود و خداوند متعال به واسطه دعای بنی‌اسراییل از آن صد و هفتاد سال صرف‌نظر نمود.

آن گاه امام صادق(علیه السلام) فرمودند:

هم چنین شما (شیعیان) اگر این عمل (یعنی گریه و دعا کردن برای تعجیل فرج) را انجام دهید، خداوند قطعا فرج و گشایش ما را می‌رساند و اگر انجام ندهید (و دست روی دست بگذارید و بی‌تفاوت بمایند) این امر به نهایت خود می‌رسد.[9]

مولّف کتاب شریف مکیال المکارم با استناد به این روایت می‌گوید:

آن چه از روایات به دست می‌آید ظاهرا این است که وقت ظهور امام عصر(عجل الله فرجه) از امور بَداییّه است که امکان پس و پیش افتادنش هست.[10] یعنی می‌توان با دعا نمودن، فرج و ظهور امام عصر(عجل الله فرجه) را جلو انداخت و تشویق ائمّه اطهار(علیهما السلام) به دعا نمودن برای تعجیل ظهور، بیان گر آن است که حصول فرج و فرارسیدن دوران ظهور، دارای یک زمان صد در صد تعیین شده و تغییر ناپذیر نیست و اگر مردم به مساله غیبت امام زمانشان و طولانی شدن این امر بی‌توجّهی نموده و با دل‌های متّحد و یک‌پارچه، فرج آن حضرت را از خداوند متعال نخواهند، خداوند ظهور آن بزرگ وار را تا انتهایی که برای دوران غیبت در نظر گرفته است ـ و ما از آن اطّلاعی نداریم ـ به تعویق خواهد انداخت و البتّه این نهایت نیز ممکن است هر لحظه فرا برسد.

مولّف مکیال المکارم می‌نویسد:

در زمان حضرت ادریسِ پیامبر(علیه السلام) نیز وقتی آن حضرت مورد حمله حکومت طغیان‌گر زمان خویش قرار گرفت، از میان مردم غایب گردید. در دوران غیبت او، پیروانش که در نهایت سختی و شدّت قرار داشتند، تصمیم گرفتند در برابر خداوند توبه نمایند. این بازگشت و پشیمانی واقعی باعث شد که خداوند، دوران غیبت او را پایان بخشد. حضرت ادریس(علیه السلام) ظاهر شد و حاکم ستم گر در برابر او به ذلّت و خواری افتاد.

هم چنین است اگر مردم در زمان غیبت، به صورت دسته‌جمعی توبه نموده و قصد یاری امام عصر(عجل الله فرجه) را نمایند، امید است که خداوند طومار غیبت را در هم پیچیده و آن بزرگ وار را ظاهر نماید.[11]

حضرت امام حسن مجتبی(علیه السلام) در عالم خواب یا مکاشفه به مرحوم آیت‌الله میرزا محمّدباقر فقیه ایمانی فرمودند:

در منبرها به مردم بگویید و به آنان دستور دهید توبه کنند و برای تعجیل ظهور حضرت حجّت(عجل الله فرجه) دعا نمایند. دعا برای آمدن آن حضرت، مانند نماز میّت نیست که واجب کفایی باشد و با انجام دادن عدّه‌ای از دیگران ساقط شود؛ بلکه مانند نمازهای پنج‌گانه است که بر هر فرد بالغ واجب است برای ظهور آن حضرت دعا کند.[12]

مرحوم فقیه ایمانی در کتاب خود می‌نویسد:

... و نیز از بسیاری از اخبار و فقرات ادعیه و زیارات استفاده می‌شود که امر ظهور آن حضرت، اصل وقوعش یک وعده تخلّف‌ناپذیر الهی است؛ ولی زمان وقوع آن از امور بَداییّه است که قابل تعجیل و تاخیر است و نیز از بعضی از اخبار به دست می‌آید که دعای مومنان هنگامی که با شرایط و آدابش انجام شود، تاثیر به سزایی در تعجیل فرج خواهد داشت.[13]

سیّد حلّاوی ـ شاعر اهل بیت(علیهما السلام) ـ قصیده‌ای سرود و در ضمن آن از گرفتاری‌های شیعیان و درد، رنج، شکنجه و مصایب آن ها به پیش گاه امام عصر(عجل الله فرجه) شکایت کرده و این قصیده را در چندین مجلس خوانده بود.

یکی دو نفر از اوتاد نجف اشرف در عالم رویا خدمت حضرت ولیّ‌عصر(عجل الله فرجه) مشرّف شدند. حضرت به آن ها فرمودند:

بروید به سیّد (حلّاوی) بگویید: سیّد! این قدر دل مرا مسوزان، این قدر سینه مرا کباب مکن. این قدر ناراحتی شیعیان را به گوشم مرسان. من از شنیدن آن متاثّر می‌شوم... «لیس الأمر بیدی»؛ کار در دست من نیست، به دست خداست. دعا کنید خداوند فرج مرا برساند.[14]

یکی از تشرّف‌یافتگان به آستان مقدّس حضرتش می‌گوید:

در مسجد مقدّس جمکران اعمال را به جا آورده و با همسرم می‌آمدم. دیدم آقایی نورانی داخل صحن شده و قصد دارند به طرف مسجد بروند. گفتم: این سیّد نورانی در این هوای گرم تابستان از راه رسیده، تشنه است. ظرف آبی به دست او دادم. ظرف آب را پس داد گفتم: آقا شما دعا کنید و فرج امام زمان(عجل الله فرجه) را از خدا بخواهید تا امر فرجش نزدیک شود. فرمودند:

«شیعیان ما به اندازه آب خوردنی ما را نمی‌خواهند. اگر بخواهند دعا می‌کنند فرج ما می‌رسد».[15]

به این دو پیام از مولایمان حضرت مهدی(عجل الله فرجه) نیز گوش جان می‌سپاریم:

هر مومنی که در مجالس سوگواری پس از ذکر مصایب حضرت سیّدالشّهداء(علیه السلام) برای من دعا کند، من برای او دعا می‌نمایم.[16]

به شیعیان و دوستان ما بگویید که خدا را به حقّ عمّه‌ام حضرت زینب(سلام الله علیه) قسم دهند که فرج را نزدیک گرداند.[17]

در برخی روایات، دعا برای فرج از حقوق اهل بیت(علیهما السلام) بر شیعیان شمرده شده است؛ چنان‌که امام صادق(علیه السلام) فرموده‌اند:

همانا از حقوق ما بر شیعیان این است که بعد از هر نماز واجب، دست‌هایشان را بر چانه گذاشته و سه مرتبه بگویند:

یا رَبَّ مُحَمَّدٍ عَجِّل فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ.
یا رَبَّ مُحَمَّدٍ إِحفَظ غَیبَةَ مُحَمَّدٍ.
یا رَبَّ مُحَمَّدٍ إِنتَقِم لِابنَةِ مُحَمَّدٍ.

ای پروردگار محمّد(صلی الله علیه و اله)، فرج و گشایش امور آل محمّد را تعجیل فرما.

ای پروردگار محمّد(صلی الله علیه و اله)، محافظت کن (دین را در) غیبت محمّد(صلی الله علیه و اله).

ای پروردگار محمّد(صلی الله علیه و اله)، انتقام دختر محمّد(صلی الله علیه و اله) را بگیر.[18]

دعا برای ظهور امام عصر(عجل الله فرجه) از راه‌های نجات در دوران ظلمانی غیبت نیز هست؛ زیرا امام حسن عسکری(علیه السلام) فرمودند:

سوگند به خدا ـ فرزندم ـ دارای غیبتی خواهد بود که هیچ کس در آن دوران از هلاکت و نابودی رهایی نمی‌یابد، مگر کسی که خداوند او را بر اعتقاد به امامت وی استوار ساخته و بر دعا برای تعجیل ظهور آن حضرت توفیقش ببخشد.[19]

آن حضرت در روایت دیگری چنین فرمودند:

... هر گاه صبح گاهان روزی دیدید که امامی از آل محمّد(صلی الله علیه و اله) غایب گشته او را مشاهده نمی‌کنید، پس به درگاه خداوند عزّوجلّ استغاثه نمایید (و فرج و ظهور او را از پروردگار بخواهید)... پس چه زود باشد که فرج و گشایش بر شما رخ نماید... .[20]

و امّا در رابطه با نقش دعا در تعجیل فرج نکاتی مطرح است که به آن اشاره می‌کنیم:

1. تنها یکی از آثار «دعا برای تعجیل فرج» تسریع امر ظهور امام عصر(عجل الله فرجه) است. این دعا آثار و برکات فراوانی هم چون آمرزش گناهان، نزول نعمت، دفع بلاها، طول عمر، وسعت رزق، ورود به بهشت، نایل شدن به شفاعت اهل بیت(علیهما السلام)، امان از تشنگی روز قیامت و... دارد که مولّف مکیال المکارم به 110 فایده از فواید آن اشاره نموده است.

2. بار دیگر تاکید می‌کنیم که دعا در فرا رسیدن زمان ظهور، اثر قطعی دارد و ترک آن موجب تاخیر در امر فرج خواهد شد و از دقّت در حدیث بنی‌اسراییل و سایر روایات استفاده می‌شود که امر ظهور بدا پذیر است.

3. برخی می‌گویند: «هر وقت خدا بخواهد، آقا می‌آید» و تلویحا نقش دعا در تعجیل فرج را کم‌رنگ می‌شمرند. این مطلب صحیح است که خداوند متعال باید اذن قیام و فرج را صادر کند و در روایات ما نیز آمده است:

و امّا ظهور الفرجِ فإنّه إلی الله.[21] و امّا، امر فرج به دست خداست.

ولی باید توجّه داشت که امام عصر(عجل الله فرجه) و اجداد طاهرینش، خود، شیعیان را به دعا برای تعجیل توصیه کرده‌اند که نشان می‌دهد اگر اشتیاق ما به اوج برسد خداوند نیز وعدة خود را محقّق خواهد ساخت.

4. برخی نیز می‌گویند ما گنه کاریم، لیاقت نداریم برای امام زمان دعا کنیم. لقمه‌ها اشکال دارد!

این گونه مطالب از ترفند‌های شیطان برای بازداشتن ما از دعا برای فرج به حساب می‌آید. دعا برای امام، ما را به امام نزدیک‌تر می‌کند.

به علاوه امام زمان(عجل الله فرجه) تنها امام نیکوکاران نیست، بر گنه کاران نیز حجّت است. امام هم چون خورشید بر همگان می‌تابد و به صنف خاصّی تعلّق ندارد. در انحصار ملّت و نژاد خاصّی نیز نیست. امام متعلّق به تمام بشریّت است. نه تنها امام انسان‌ها که امام جنّ و ملایک نیز هست. نه تنها امام اهل زمین که امام اهل آسمان‌ها نیز هست.

اگر بَنا بود دعای گناه کاران مستجاب نشود و آن ها از درگاه رحمت الهی مایوس شوند، خداوند باب توبه را پیش روی بندگان خویش نمی‌گشود. این گونه افراد ابتدا می‌توانند توبه کنند و بعد برای فرج دعا کنند. مگر قرآن نمی‌فرماید که حسنات، سیّئات را از بین می‌برد؟[22] آیا حسنه‌ای بالاتر از دعا برای فرج سراغ دارید؟

5. وقتی بحث از ظهور به میان می‌آید برخی می‌گویند: «امام زمان به این زودی‌ها نمی‌آید!»

این گونه اظهار نظرها، خلاف روایات متعدّدی است که به ما امر می‌کند هر صبح و شام منتظر فرج باشیم و تاکید می‌کند که ظهور به طور ناگهانی و زمانی که مردم گمان نمی‌برند صورت خواهد پذیرفت. محبّت و علاقه به امام نیز اقتضا دارد که ما ظهور را دیر نپنداریم؛ زیرا غیبت، دوران تنهایی، دل‌شکستگی و غصب حقّ امام است. آیا اگر فردی از عزیزان ما به زندان افتاده باشد یا به سفر رفته و بازنگشته باشد، تحمّل آن را داریم که کسی بگوید: «بی‌خود منتظر نباشید؛ به این زودی‌ها نخواهد آمد!» در برابر چنین سخنانی، چه واکنشی نشان خواهیم داد؟

6. برخی برای واجب دانستن امری به دنبال فتوا می‌گردند. در صورتی که در اصول دین، تقلید جایز نیست و هر کس باید به وظیفة خویش عمل نماید. دعا برای فرج، واجب است از آن جهت که حضرت امام جواد(علیه السلام) به حضرت عبدالعظیم حسنی(علیه السلام) فرمودند:

ای ابوالقاسم (کنیة حضرت عبدالعظیم) مهدی ما آن امام هدایت‌گری است که واجب است در دوران غیبت انتظار او را کشید و در زمان ظهور از او اطاعت کرد.[23] و فرمایش امام حسن مجتبی(علیه السلام) به مرحوم فقیه ایمانی که دعا برای فرج را مثل نمازهای پنج‌گانه واجب دانسته‌اند [24]نیز مویّد این معناست.

7. نباید دعا برای فرج را هم ردیف بقیّه دعاها دانست و این مساله مهم نباید به امری کلیشه‌ای و تشریفاتی تبدیل شود. نباید دعا برای فرج را به انتهای مجلس دعا و ذکر، آن هم پس از دعا برای بانی مجلس، مریض مدّ نظر، ملتمسان دعا و اموات حاضران! موکول نمود. در صدر همه حاجت‌ها، دعا برای ظهور امام عصر(عجل الله فرجه) است. به یک یا دو دعا نیز نباید بسنده کرد. در همین یک دعا، فرج عالَم و آدم نهفته است. ماهیّت این دعا با بقیّه دعاها تفاوت دارد. «همه مشکلات» و «مشکلات همه» را در برمی‌گیرد. علاوه بر این که این دعا، دعا برای امام زمان و حجّت دهر و خلیفه خدا و بهترین انسان روی زمین است همه گرفتاران، بیماران، گرسنگان، بی‌پناهان، مظلومان و محرومان جهان و حتّی مردگان را نیز شامل می‌شود. حتّی حیوانات نیز پس از ظهور، از عدالت امام بهره‌مند خواهند شد. در احوال مرحوم میرزا ابوالفضل قهوه‌چی گفته‌اند:

وی زمانی در بیابان در یک شب برفی، گروهی گرگ را می‌بیند که به گرد یک دیگر حلقه زده و زوزه می‌کشند. با حالت تعجّب به خداوند عرض می‌کند که خدایا این ها دیگر چه می‌گویند؟ در این هوا چه می‌خواهند؟ به او فهمانده بودند که این زبان بسته‌ها به درگاه خدا شکایت می‌کنند که خدایا تا کی ما حرام بخوریم؟! پس کِی امام زمان(عجل الله فرجه) می‌آید تا ما هم از این حرام‌خوری نجات پیدا کنیم؟

8. برخی نیز می‌گویند: «تا ما درست نشویم آقا نمی‌آید» اگر معنای این حرف این باشد که ما باید خود و جامعه خویش را اصلاح و به ظهور کمک کنیم مطلب درستی است؛ ولی اگر ناامید شویم و بگوییم تا زمانی که اوضاع به همین منوال است آقا نمی‌آید، حرف درستی نیست؛ زیرا اوّلا امام در زمان ناامیدی مردمان می‌آید. دوم آن که ایشان نیز برای اصلاح می‌آید و زمین را پر از عدل و داد می‌کند. سوم آن که ما تحت هیچ شرایطی نباید از ظهور ناامید باشیم. هر لحظه ممکن است فرج فرا برسد.

9. برخی اشخاص نیز با استناد به توان تسلیحاتی ابرقدرت‌ها که قادر به تخریب تمام کره زمین است با لحنی آمیخته به نگرانی و دل سوزی راجع به ظهور امام سخن گفته و اظهار می‌دارند امام چگونه خواهد توانست بر شرایط امروز جهان فائق آید؟

توجه به چند نکته در این قسمت ضروری است:

ـ امام معصوم «قدرة الله» است. مظهر قدرت الهی است. با یک اشاره حضرتش، همه سلاح‌ها و ابزارآلات جنگی از کار خواهد افتاد. امدادهای غیبی نیز به کمک آن حضرت خواهند آمد. رعب و ترسی که هیبت ایشان در دل کفّار و منافقان خواهد انداخت، مانع از بسیاری از تحرّکات و مخالفت‌ها علیه ایشان خواهد شد. از همین روست که در روایات از ایشان به عنوان «المنصور بالرّعب» یاد شده است. یعنی «ترس»، خود از ابزارهای یاری امام به شمار می‌آید. اگر چه بنا به مصلحت الهی، آن حضرت، از اسباب ظاهری نیز برای فتح جهان استفاده می‌کند و برخی از یاران ایشان به شهادت خواهند رسید.

ـ وعده قطعی الهی به پیروزی امام عصر(عجل الله فرجه) تعلّق گرفته است. همة انبیا و اولیا به ظهور آن حضرت بشارت و به پیروزی ایشان نوید داده‌اند. آن ولیّ خدا برای شکستن پشت ظالمان، ویران نمودن کاخ‌های ستم گران، ریشه‌کن نمودن اهل عصیان و طغیان و قطع ریسمان‌های دروغ و بهتان و... خواهد آمد.

این بار ـ بر خلاف دفعات گذشته که اکثریّت انبیا تکذیب شدند و همه ائمه(علیهما السلام) به شهادت رسیدند

ـ شکستی در کار نیست. حضرت صاحب الزّمان(عجل الله فرجه) برای پیروزی خواهد آمد.

محدّث عالی مقام شیعه مرحوم شیخ حرّ عاملی(ره) می‌گوید:

در عالَم خواب دیدم که حضرت مهدی(عجل الله فرجه) وارد مشهد شده‌اند. از منزل ایشان سوال کردم. گفتند در طرف غربی مشهد در باغی که عمارتی دارد وارد شده‌اند. به خدمت آن حضرت شرفیاب شدم. دیدم در وسط مجلسی که نشسته‌اند حوضی است و حدود بیست نفر در مجلس حضور دارند.

پس از ساعتی گفت‌وگو، غذا آوردند. اندک بود؛ امّا بسیار لذیذ به طوری که همگان خوردیم و سیر شدیم؛ امّا غذا هم چنان به حال خود باقی بود. از غذا که فارغ شدیم، دقّت کردم دیدم شمار اصحاب آن جناب از چهل نفر تجاوز نمی‌کنند. با خود گفتم: این بزرگ وار ظهور فرموده و لشکریانش بسیار اندک‌اند. ای کاش می‌دانستم آیا پادشاهان زمین از او اطاعت می‌کنند یا با آن ها به جنگ برمی‌خیزد؟ چگونه بدون لشکر بر آن ها پیروز خواهد شد؟ پیش از آن که حرفی بزنم به من نگاهی نموده و با تبسّم فرمودند:

شیعیان مرا از کمی یاور مترسان که مردانی همراه من‌اند که اگر دستور دهم که همة دشمنان را از پادشاه و... حاضر می‌کنند و گردن می‌زنند.

«وَ ما یَعلَمُ جُنُودُ رَبِّکَ اِلّا هُوَ؛ لشکریان پروردگارت را جز او نمی‌داند.»[25]

از این بشارت خرسند شدم... .[26]


10. نکند خدای ناکرده کسی تصوّر کند امام عصر(عجل الله فرجه) به دعای ما نیازمند است. برعکس این ما هستیم که سراپای وجودمان نیاز به ایشان است. در روایات آمده است:

هر کس پندارد که امام به آن چه در دست مردم است احتیاج دارد کافر است.[27]

11. بی‌گمان ایمان یک نفر به یک قضیّه و پافشاری و ایمان او به لزوم به کرسی نشاندن آن، عهده‌دار به کرسی نشستن آن قضیّه خواهد بود و این نکته‌ای است که همه روان‌شناسان به آن قایل هستند. اینک اگر یک نفر می‌تواند آن چه را بر آن پای فشرده به کرسی تحقّق بنشاند، در صورتی که مجموعه‌ای از افراد گرد هم جمع شوند و توان فکری خود را در زمینه‌ای خاص به کار گیرند و به لزوم تحقّق قضیّه‌ای معیّن ایمان داشته باشند چه خواهد شد؟

روان‌شناسان در پاسخ می‌گویند: اگر چنین مجموعه‌ای از افراد تشکیل شود، بی‌تردید قادر خواهند بود در طبیعت و در آن چه پیرامون آن هاست اثر گذاشته و بستری مناسب برای تحقّق آن قضیّه فراهم آورند. (غربی‌ها با اعتقاد به این اصل، مباحث مربوط به بازگشت مسیح را با آب و تاب فراوان پیگیری می‌کنند.)

موسسّات دینی انجیلی امریکا و اروپا آن چه را روان‌شناسان گفته‌اند در قضیّه بازگشت دوباره مسیح به زمین، پس از حادثة آرمگدون به کار بسته و به این گفته قایلند که بی‌گمان امکان تحقّق هر نوع پیش‌گویی در وهله نخست، به ایمان مردم به آن و به پافشاریشان بر ضرورت به کرسی نشستن آن و هم چنین به شمار نفرات آن ها و شمار نفرات کسانی بستگی دارد که رهبری کاروان تبلیغاتی به راه افتاده برای تحقّق بخشیدن به آن پیش‌گویی را بر عهده دارند.[28]


علی هراتیان

--------------------------------------------------------------------------------

1. اصول کافی: با ترجمه و شرح سید هاشم رسولی محلاتی، ج 4، کتاب دعا باب اینکه دعا سلاح مؤمن، ص 214، ح 4.
2. همان، باب اینکه دعا بلا و قضا را دفع می‌کند، ص 216، ح 6.
3. همان، باب پافشاری و اصرار بر دعا، ص 224، ح 5.
4. همان، باب فضیلت دعا، ص 211، ح 3.
5. همان.
6. همان، باب اینکه دعا بلا و قضا را دفع می‌کند، ص 215، ح 1.
7.کمال الدّین، ج 2، ص 485.
8. بحارالانوار، ج 53، ص 176.
9. تفسیر عیّاشی، ج 2، ص 155.
10. مکیال المکارم، ج 1، ص 347.

11. مکیال المکارم، باب چهارم، بحث غیبت انبیاء.
12. مکیال المکارم، ج 1، ص 438؛ صحیفة مهدیّه، ص 51.
n13. شیوه‌های یاری قائم آل محمّد(ص)، ص 57.
14. مجالس حضرت مهدی(ع)، ص109.
15. شیفتگان حضرت مهدی(ع)، ج 1، ص 155.
16. مکیال المکارم، ج 1، ص 333.
17. شیفتگان حضرت مهدی(ع)، ج 1، ص 251.
18. صحیفة مهدیّه، ص 195.
19. کمال الدّین، ج 2، ص 368.
20. کمال الدّین، باب 32، ح 8.
21. غیبت شیخ طوسی، ص 177.
22. سورة هود (11)، آیة 114.
23. کمال الدّین صدوق، ج 2، ص 377.
24. ر.ک: مکیال المکارم، ج 1، ص 333.
25. سورة مدّثر (74)، آیة 31.
26. اثباة الهداة، باب 23، معجزات صاحب الزّمان(ع)، شمارة 166.
27. ترجمة مکیال المکارم، ج 2، ص 353.
28. واقعة آرماگدون، غرب و آمادگی‌های پیش از ظهور، عبدالکریم زبیدی، ترجمة امین میرزایی.