در خانه حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام، از فاطمه اطهر علیه السلام فرزند دختری به دنیا آمد که او را «زینب» نام نهادند، فرزندی که نه تنها زینت پدر شد، بلکه در تاریخ پرفراز و نشیب پس از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله توانست در بزرگ ترین حماسه نبرد حق علیه باطل، نقشی مهمّ و سرنوشت ساز داشته و پیام رسان انقلاب عاشورا باشد و برای همیشه تاریخ، مسلمانان را مدیون فداکاری، ایثار و شهامت خویش سازد.
نامی از ملکوتزینب در لغت به معنای درخت نیكو منظر آمده و مخفف «زین و أب» یعنی زینت پدر است. هنگامی كه حضرت زینب علیها السلام متولد شد مادرش حضرت زهرا علیها السلام او را نزد پدرش امیرالمومنین علیه السلام آورده گفتند: این نوزاد را نام گذاری كنید!
حضرت امیر علیه السلام فرمودند: من از رسول خدا جلو نمی افتم.
در این ایام حضرت رسول صلی الله علیه وآله در مسافرت بودند، پس از مراجعت از سفر، امیرالمومنین علیه السلام به حضرت عرض كردند: یا رسول الله! نامی برای نوزاد انتخاب كنید. رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: من به پروردگارم سبقت نمی گیرم. در این هنگام جبرییل فرود آمده سلام خداوند بزرگ را به پیامبر ابلاغ فرمود و گفت:
نام این نوزاد را زینب بگذارید! خداوند این نام را برای او برگزیده است.
بعد مصایب و مشكلاتی را كه بر آن حضرت وارد خواهد شد، بازگو كرد. پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله گریست و فرمود: هر كس برای این دختر بگرید مانند كسی است كه برای برادرانش حسن و حسین علیهما السلام گریسته باشد.
بنابراین، نام زیبای زینب از جانب ساحت اقدس الهی برگزیده شد. در مورد كنیه های ایشان نیز «ام كلثوم» و «ام عبدالله» ذكر شده كه روی این نقل زینب «ام كلثوم كبری» است. در این میان حضرت زینب علیها السلام دارای القابی به این شرح است:
عالمه غیر معلمه (دانای نیاموخته)
كعبة الزرایا (قبله رنج ها)
نایبة الزهراء علیها السلام (جانشین و نماینده حضرت فاطمه علیها السلام)
نایبة الحسین علیه السلام (جانشین و نماینده حضرت امام حسین علیه السلام)
عدیلة الخامس من اهل الكساء (همتای پنجمین نفر از اهل كساء)
كفیلة السجاد علیه السلام (سرپرست حضرت امام سجاد علیه السلام)
ولیدة الفصاحة (زاده ی شیواسخنی)
فصیحة (سخنور گویا)
الفاضلة (بانوی بافضیلت)
الكاملة (بانوی تامّ و كامل)
عقیلة بنی هاشم (زن بزرگ و ارجمند)
کودک استثنایی
دختر بزرگوار امیرالمومنین و فاطمه زهرا علیهما السلام با اینكه پنج یا شش سال بیشتر از عمر مادر عزیزش را درك نكرد و در همان سنین کودکی، مادر خود را از دست داد اما در همان مدت اندك چنان تربیت شده بود كه از حضرت فاطمه علیها السلام حدیث و روایت نقل كرده و عده ای از تاریخ نویسان و محدثین سند خطبه «فدك» را به همین بانوی بزرگوار یعنی حضرت زینب علیها السلام رسانده و از او نقل كرده اند. به عنوان نمونه ابوالفرج اصفهانی، مورخ مشهور، در مقاتل الطّالبیین می نویسد:
زینب همان زنی است که ابن عباس خطبه فدک فاطمه علیها السلام را از او روایت کرده است و در آغاز خطبه گوید: این خطبه را عقیله ما زینب دختر علی علیها السلام برای ما روایت کرد.(مقاتل الطالبین: 891)
از میان محدثان، مرحوم شیخ صدوق نیز در کتاب علل در باب علل الشّرایع و اصول الاسلام بخشی از اوایل خطبه فدک را که در آن علل احکام ذکر شده نقل می کند.(علل الشرایع: 1/236)
بر كسی پوشیده نیست كه نقل چنین خطبه ای از طرف دختری كه در سن پنج یا شش سالگی است و حفظ آن كلمات با آن همه بلاغت و جامعیت دلالت بر كمال رشد و فهم و علم و دانایی و فوق العادگی او می كند.
در این رابطه حدیث دیگری است كه شیخ جعفر نقدی در كتاب زینب كبری علیها السلام نقل کرده كه روزی امیرالمومنین علیه السلام زینب علیها السلام را كه در سن طفولیت به سر می برد روی زانوی خود نشاند و به او فرمود: بگو «احَد» یعنی یكی، زینب علیها السلام گفت: «احد» بعد فرمود: بگو «اثنین» یعنی دو تا، زینب ساكت شد، حضرت علی علیه السلام به او گفت:سخن بگو! زینب علیها السلام گفت: زبانی كه به گفتن یكی گردش كرده چگونه دو تا بگوید؟ امیرالمومنین علیه السلام دختر خود را به سینه چسبانید و او را بوسید.
ازدواج با یادگار طیّاردر میان یاران و نزدیکان امیرالمۆمنین علیه السلام افراد زیادی آرزوی رسیدن به افتخار همسری عقیله بنی هاشم حضرت زینب کبری علیها السلام را داشتند ولی هرگاه نزد امیرالمۆمنین علیه السلام از این مقوله سخن به میان می آوردند با مخالفت آن حضرت مواجه می شدند تا آن که عبداللَّه بن جعفر بن ابیطالب - برادر زاده امیرالمۆمنین علیه السلام - برای این منظور قدم پیش نهاد و از سوی خود کسی را برای خواستگاری به خانه آن حضرت فرستاد. حضرت علی علیه السلام تقاضای او را پذیرفت و مهریه او را نیز - مانند مهریه مادرش فاطمه علیها السلام - چهارصد و هشتاد درهم - قرار داد.
در تعداد فرزندان حاصل از این ازدواج، بر طبق روایت اعلام الوری، سه پسر به نام های علی و جعفر و عون و یك دختر به نام ام كلثوم ذکر شده است.
از مدینه تا مدینهدر مورد سن عقیله بنی هاشم علیها السلام نمی توان به تحقیق حكمی نمود و دلیلی بر تعیین سن عمر شریفش نیست. البته با قراینی می توان به حدسیاتی توجه کرد. چرا که ولادتش در مدینه طیبه بود و همان جا در خدمت جد و پدر بزرگوارش زندگی می كردند، تا وقتی پدر بزرگوارش در كوفه مستقر گردید، زینب علیها السلام نیز در كوفه رحل اقامت كرد و پس از شهادت پدر كه اهل بیت علیهم السلام به مدینه بازگشتند وی نیز مراجعت فرمود، تا آن جا كه در خدمت حضرت سیدالشهدا علیه السلام به كربلا رفت. اما آن چه که قابل توجه است این که در سفر كربلا عمرش از پنجاه سال افزون بوده است زیرا ولادت با سعادت برادر والا گهرش حضرت سیدالشهدا علیه السلام در سال سوم هجری بوده و با ولادت حضرت زینب علیها السلام مولود دیگری فاصله نبوده است.
اما سال وفات آن حضرت به كلی مجهول است. آن حضرت در سفری با شوهر خود، عبدالله بن جعفر، به شام رفته است و در همان زمان وفات یافته است و در نزدیكی شهر دمشق در «راویه» مدفون گردیده است، ولی به لحاظ قراین تاریخیه بعید نیست بلكه ظاهر همین است كه عمر شریفش از 60 سال گذشته و به 70 سال نرسیده بوده است.
در حال حاضر، بنا بر برخی نقل های تاریخی، قبر شریف آن حضرت در دمشق معروف است و مزار عاشقان خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام می باشد. حضرت زینب علیها السلام در دمشق «ست» نامیده می شود كه ظاهرا مخفف سیده است.
منابع:
زینب علیهاالسلام عقیله بنی هاشم، سید هاشم رسولی محلاتی.
دانستنیهای حضرت زینب علیهاالسلام و حضرت رقیه علیهاالسلام، علی غزالی اصفهانی.
منبع: تبیان
