معنای لغوی ولایت سرپرستی و صاحب اختیار بودن.
ولی به معنی سرپرست، به کسی گفته می شود که فرد یا افرادی تحت ولایت و اختیار او هستند و سرپرستی و صاحب اختیاری آن ها به او سپرده می شود. مثلا پدر بر فرزند کوچک خود ولایت دارد. یعنی در واقع صاحب اختیاری و سرپرستی آن بچه به او سپرده می شود. تا در همه امور او در حد توان خود بکوشد و همه نیازهای مادی و معنوی فرزند را برآورده سازد. کودک نابالغ مصالح و مفاسد خویش را تشخیص نمی دهد
در این زمینه تکیه گاهش پدر و مادرش می باشند. اگر خود را به آن ها بسپارد و دست در دست آن ها حرکت کند، از بلاها و آفات مصون می ماند؛ وگرنه خود توانایی و تشخیص حفظ خود را ندارد. تکیه گاه امید فرزند هم پدر و مادرش هستند که در هر ناملایمی روبه سوی آن ها می آورد و چارة خود را در پناه آوردن به ایشان می جوید.
پس بدین ترتیب پذیرفتن ولایت یعنی پذیرفتن سرپرستی و صاحب اختیاری و ترجیح دادن خواست ولی بر خواسته خود. رابطة ائمه- علیهم السلام- هم با انسان های عادی شبیه رابطه پدر و مادر با فرزندان کوچک و نابالغ خویش است، که از درک نفع و ضرر خود عاجز هستند. و باید در همه چیز به پدر پناه بیاورند. و خداوند مسولیت حفظ و نگهداری مردم را به اولیای خود داده و در مقابل از آن ها خواسته است که مردم را در مسیر عبودیّت و معرفت خداوند متعال سوق دهند. اگر انسان ها به این اولیای خدا پناه بیاورند و آن ها را ولی بر خودشان قرار دهند، یقینا در طریق بندگی خدا قرار خواهند گرفت.
خداوند به مومنان در امور خودشان اختیار داد و برای آنان حق تصرف درباره ی خودشان را داده است. مومن می تواند شیوه زندگی اجتماعی، پوشیدن لباس، نوع غذا و سایر امور خویش را در چهارچوب احکام الهی تنظیم نماید. آن چنان که در روایتی آمده است: خدای متعال تمام امور مومن را به خود او واگذار فرمود، جز این که او در ذلیل نمودن خویش اختیار دار نیست.
اما ولایت پیامبر اکرم – صلی الله علیه و آله و سلم- بر مومن از خود او بیشتر است. پس بدین ترتیب ولایت امیرالمومنین– علیه السلام- و اولاد ایشان هم در مومنان اولی به تصرف است. این یکی دیگر از معنای ولایت یعنی ولی اولی به تصرف است. پس منظور از ولایت الهی نسبت به مومنین، همان سرپرستی است، آن هم همراه با تصرف در امور
