به صورت مصداقي وجود موضوعي تحت عنوان رفاه , كه از نظر كاربردي براي تمام جمادات ( اعم از انسان و حيوان ) داراي كارایي و پتانسيل بالا مي باشد .و هم چنين محدود به عصر و دوره اي خاص نبوده است و به صورت اصطلاحي كرديت و اعتبار آن از زمان به وجود آمدن تاريخ تا به امروز حفظ شده است , به دليل دارا بودن چنين جايگاه رفيع و با اهميت , بابي براي ايجاد مباحث جديدتري گشته است . به طور مثال مي توان از ايجاد مباحثي مانند : پزشكي و علوم مرتبط با آن , زيست شناسي , جغرافيا , ... نام برد , كه زمينه پيدايش اين علوم را مي توان همان بحث رفاه معرفي كرد .

بعضي از مباحث نيز به علت نقصان در يكي از مولفه هاي مذكور, داراي درجات پایين تري مي باشند و به همين سبب , يا ايجاد مباحث جديد نكرده اند يا اگر مبحث جديدي ايجاد نموده اند اين مبحث در طي دوران و پس از انقضا و سپري شدن دوران آن موضوع اوليه به طور اتوماتيك از بين مي رود .

براي اكمال بحث بايد اين نكته را نيز متذكر شد كه ممكن است موضوعي وجود داشته باشد كه بر اساس نوع كاربري آن موضوع در عصري داراي اعتبار بالا باشد و به سبب آن اعتبار ,ايجاد مباحثي ديگر كند , ولي به خاطر محدوديت زماني , آن موضوع داراي غالب جديدي شود به حسب اين قالب جديد , مباحث مرتبط با موضوع قبلي , يا از بين برود يا به شكل جديد بيان شود . و يا ايجاد مباحثي جديد كند .

به طو مثال وجود موضوعي تحت عنوان برتري و تفوق در زمان محاربه و جنگ , كه از نظر كاربردي براي تمامي جوامع مهم و داراي اهميت تلقي مي شد , باعث ايجاد مباحثي ديگر شد . به عنوان مثال بحث چگونگي رسوخ به درون حفاظ هاي شهري.

كه اين بحث در طول زمان , موجب ايجاد فن آوري منجنيق گرديد . اين موضوع (يعني موضوع برتري در زمان جنگ ) در طول زمان پوسته خود راتغيير داد و در عصر ما درقالبي جديد ظور پيدا نمود , كه از آن موضوع تعبير به امنيت ملي گرديد . و آن بحث ايجاد شده , در قالب قبلي (چگونگي رسوخ ) , جاي خود را به مبحث چگونگي تهاجم داد و فن آوري منجنيق جاي خود را به فن آوري موشك انداز و توپ و ... داد . ولي در اصل موضوع تغييري صورت نگرفت و فقط الفاظ در طي ساليان عوض گرديد .

اين مباحث جاي تفصيل و شرح بسيار دارد كه در حوصله مباحث ما نمي گنجد .

ما در اين مباحث مي خواهيم به بررسي موضوعاتي بپردازيم كه نه تنها كاربردي همگاني دارند و بلكه داراي محدوديت و كرديت نيز نبوده و در طي ازمنه بر ايجاد مباحث جديد از آن موضوعات افزوده مي شود .

موضوعاتي از اين قبيل غالبا كلي و بسيار پيچيده و در عين حال بسيار مصطلح مي باشند و براي شرح اين دسته از موضوعات زمان بسيار لازم است كه سعي مي شود در اين سلسله مقالات به اختصار به بيان اين دسته از موضوعات و شرح آن بپردازيم .

موضوعات از لحاظ نوع كاربري به طور كلي در چهار قالب طرح ريزي مي شوند :

1- اقتصادي .
2- نظامي .
3- فرهنگي .
4- سياسي .

يعني موضوعات بر حسب نوع كاربرديشان در چهار چوب اموري قرار مي گيرند كه اين امور از حالات فوق الذكر خالي نمي باشد .

موضوعات مختلف به حسب نقششان در هر يك از اين چهارچوب ها داراي اعتباري خاص مي باشند ودر مرتبه بالاتر به ميزان برخورداري از انواع قالب هاي چهارگانه داراي اهمیتي به سزا تر خواهند بود .

مثلا اگر موضوعي هم در قالب مسایل اقتصادي و هم مسایل فرهنگي قرار گيرد به مراتب داراي اهميت بيشتري نسبت به موضوعي است كه فقط در قالب مسایل اقتصادي است . و قس علي هذا موضوعي كه در قالب هر چهار , اين مسایل قرار مي گيرد داراي ارزش و اعتباري خاص است .

پس با توجه به اين مطلب بايد در بحث خود به موضوعاتي بپردازيم كه اين گونه مي باشند . يعني موضوعيت آن موضوع در هر چهار قسم مفروض داراي كاربرد و كارایي مي باشد . زيرا اعتبار يك بحث به مشموليت آن بحث بر تمام مصاديق آن مي باشد .

اما اين سوال مطرح مي شود كه اين واقعا چه موضوعي است كه داراي تمام اين ويژگی ها و محاسن باشد ؟
يعني , اين كدام موضوع است كه در عين دارا بودن كاربرد همگاني و گسترده و محدود نبودن به زماني خاص ؛ كاربرد آن در قالب هاي سياسي ـ اقتصادي ـ فرهنگي ـ نظامي نيز بگنجد و موضوعيت داشته باشد ؟

با دقت و بررسي مي توان به اين نتيجه رسيد كه تنها موضوعي كه اين ويژگي را به طور كامل در خود دارد , موضوع كلي اي به نام دين است . موضوعي كه براي آن تعابير مختلف و تفاسير گوناگوني گفته اند و در صول ساليان با اصطلاحات مختلفي نام برده شده است و در زمان ما از آن به صور مختلف تعبير مي شود .

در كتاب هاي لغت براي دين , ترجمه هاي مختلفي صورت گرفته از آن جمله :
مذهب (راه و روش ـ طريقه ) ـ كيش ـ آیين ـ ورع (دوري كردن از گناه ـ پرهيزكاري )ـ طاعت ( اطاعت كردن ـ فرمان برداري كردن ـ بندگي ـ عبادت )ـ حساب ـ پاداش ـ جزا ـ مكافات ـ اسلام ـ عادت ـ كار و عبادت ـ باران پيوسته يا نرم ـ نرم از هر چيز ـ خواري و بيماري ـ حساب ـ قهر و غلبه ـ رفعت ـ سلطان ـ حاكم ـ ملك و سيرت ـ تدبير و توحيد ـ هر چيزي كه بدان عبادت خدا كرده شده ـ پرهيزگاري ـ معصيت ـ اكراه ـ باراني كه در جاي معين پيوسته ببارد ـ حال ـ قضا ـ .... .

كلاميون و علماي علم كلام براي دين معني اي مصطلح ذكر نموده اند كه عبارت مي باشد از :

اعتقاد به آفريننده اي براي جهان و انسان و دستورات متناسب با اين عقيده را دين ناميده اند .( با توجه به اين تعريف تمامي مكاتب , اعم از حنفي(اديان ابراهيمي ) و غير حنفي در اين تقسيم بندي مي گنجد ) .

اما به طور كلي مي توان يك تعرف بي نقص و جامع و مصطلح از دين ارایه داد , كه آن اين گونه مي باشد :
مجموعه عقاید جزمي كه مبتني بر ديدگاه انسان نسبت به هستي مي باشد , كه دستورات و افعالي را متناسب با اين عقاید تبيين مي كند را دين مي نامند .

در جامعه هر فعلي كه توسط انسان به فعليت مي رسد بر يك تفكر و يك عقيده اي استوار است .

اگر سوال شود كه پس افعالي كه در هنگام زوال عقل و نبود عقل صورت مي گيرد يا به طور كلي افعال غير ارادي چگونه در اين تعريف مي گنجند ؟ در جواب مي گوییم :

همان طور كه ما در مباحث ادبي هر كلامي را لفظ نمي ناميم و فقط كلامي را اطلاق لفظ مي كنيم كه با يك نيتي از دهان خارج شود و اصطلاحا ملفوظ باشد (يعني از آن مطلبي قصد شود)ما با وجود اين تعريف از كلام ,صحبت فرد خواب يا كم عقل را حجت قرار نمي دهيم و به آن واژه كلام اطلاق نمي كنيم , پس افعال آدمي را قياس بر الفاظشان كرده و نتيجه مي گيريم:

فعلي كه به هر صورت غير ارادي به فعليت برسد از نظر عقلا فعل محسوب نمي شود و حكمي نيز بر آن مترتب نمي گردد .

اما اين موضوع دليلي بر موثر واقع شدن آن فعل نمي كند , بلكه فقط اين حالت را نسبت به افعال با تدبير و فكر دارا مي باشد , كه به خاطر غير ارادي بودن آن فرد مستوجب جزا نمي گردد ( شرع اسلام نيز متذكر اين مطلب مي شود و مي فرمايد بر شخص نادان حرجي نمي باشد و در قوانين جوامع بشري نيز به اين موضوع تصريح شده است كه اگر فردي از روي جهالت مرتكب فعلي شد در مورد او به سهولت رفتار مي شود )

يعني ما به طور كل براي افعالي كه داراي مباني اعتقادي نمي باشند شانيت فعل بودن قایل نمي باشيم .

حال اگر سوال شود كه به طور مصداقي , افعال ناشايستي كه از فرد مست , در هنگام زوال عقل سر مي زند چه حكمي دارد ؟در جواب مي گویيم :

فرد مست به جرم ارادي و با تفكر نوشيدن مسكر , موجب انجام آن فعل در حالت مستي گرديد . پس او را به خاطر آن فعل با تفكر كه مسبب انجام آن فعل بي تفكر گرديد ماخذه مي نمايند و نه به خاطر انجام آن فعل ثانوي به تنهایي .
با قبول اين اصل كه , هر فعلي ,كه توسط انسان انجام مي گيرد , داراي مباني اعتقادي است به بررسي افعال انسان مي پردازيم .

افعال انسان به طور كلي در چهار قالب صورت مي گيرند :

1ـ اقتصادي .
2ـ سياسي .
3ـ فرهنگي .
4ـ نظامي .

افعال به حسب نوعشان در يكي از اين قالب ها قرار گرفته به حسب نوعشان تغيير نام مي دهند .

به طور مثال فعل اقتصادي يك فرد براي امرار معاش , كسب ناميده مي شود . يا فعل فرهنگي يك فرد براي سپاس خداوند و شكر او را عبادت گويند .

با توجه به اين تقسيم بندي و با توجه به اين که بيان كرديم كه افعال بر اساس تفكر به فعليت ميرسند , لازم مي آيد كه انسان براي هر يك از افعال چهار گانه خود تفكر و اعتقادي داشته باشد .

با توجه به اين تعبير مي توان گفت كه دين موضوعي است بسيار اساسي كه تمام ويژگي هاي يك موضوع مهم را دارا مي باشد , يعني موضوعي كاربردي بوده و داراي محدوديت در مصرف نمي باشد و از نظر كاربري قابليت قرارگرفتن در قالب هاي چهار گانه سياسي ـ نظامي ـ اقتصادي ـ فرهنگي را دارا مي باشد و پاسخگوي افعال انسان مي باشد .

والسلام علي من اتبع الهدي .
م .رـ ش
صفر 1426 – فروردين 1384