اول: هشدار نسبت‏ به عقاید غالیان

امام علیه السلام هم بر جریان هاى فکرى انحرافى درون جامعه شیعه نظارت داشت و هم بر جریان هاى انحرافى دیگران، وقتى دید که بعضى از شیعیان گرفتار «عقیده غلو» شده‏ اند و ممکن است امامان علیهم السلام را از شان بندگى بالا برده و به الوهیت آن ها معتقد شوند، هشدار داد و فرمود: «ان قوما من شیعتنا سیحبونا حتى یقولوا فینا ما قالت الیهود فى عزیر و ما قالت النصارى فى عیسى بن مریم فلا هم منا و لا نحن منهم‏»

«جمعى از شیعیان ما در حدى ما را دوست‏ خواهند داشت که درباره ما چیزى که یهود نسبت‏ به عزیر و نصارى نسبت‏ به عیسى بن
مریم گفتند، خواهند گفت (و ما را فرزند خدا و شریک در الوهیت مى‏ شمارند.) نه آنان از مایند و نه ما از آنانیم.»

بنابر نقل دیگر، گروهى بر امام علیه السلام وارد شدند و ایشان را بیش از حد ستایش کردند. امام علیه السلام فرمود: «شما چه دروغ مى‏ گویید و بر خدا جرات مى‏ ورزید! ما از صالحان قوم خود هستیم و همین که صالحان قوم شمرده شویم و باشیم، برایمان کافى است.»

و به گروهى از شیعیان عراق فرمود: «احبونا حب الاسلام و لاترفعونا فوق حدنا»

«آن طور که اسلام را دوست دارید، ما را نیز دوست داشته باشید و ما را از حد خودمان بالاتر نبرید.»

دوم: مبارزه با جبرگرایى

از جریان هاى خطرناک در زمان امام سجاد علیه السلام، رواج اعتقاد به «جبر» از طرف دستگاه حاکم بود. بنا بر نقل مورخان، معاویه طلایه‏ دار ترویج اعتقاد به جبر بود، از این رو وقتى عایشه از او پرسید: چرا یزید را به جانشینى خویش برگزیدى؟ گفت:

«ان امر یزید قد کان قضاء من القضاء و لیس للعباد من الخیرة من امرهم‏»

«خلافت‏ یزید قضا و حکم الهى است و بندگان خدا حق دخالت در آن را ندارند.»

امام سجاد علیه السلام با صراحت و قاطعیت این عقیده را رد کرد.

چنان که در مجلس ابن زیاد در کوفه، وقتى عبیدالله خطاب به امام علیه السلام گفت: مگر خدا على بن الحسین را نکشت؟

حضرت در جواب او فرمود: «برادرى داشتم به نام «على‏» که مردم او را کشتند.»

همچنین وقتى یزید کشته شدن امام حسین علیه السلام را مشیت و کار خدا معرفى کرد، حضرت فرمود: «پدرم را مردم کشتند (نه خدا).»

به روایت زهرى، مردى از امام علیه السلام سوال کرد: «آیا مصیبت ها تقدیر است‏ یا پیامد اعمال؟»

امام فرمودند: «قدر و عمل به منزله روح و جسم هستند.» سپس فرمود: «آگاه باشید که ظالم‏ ترین مردم کسى است که ظلم ظالم را عدل تلقى کند و عدل هدایت ‏یافته را ظلم بداند.»حضرت با این پاسخ، اعتقاد به تقدیر محض و جبر را، باطل دانست.



سوم: مبارزه با مشبهه

در عصر امامت امام سجاد علیه السلام، توحید خالص، یعنى منزه دانستن خداوند از تشبیه به مخلوقات، به دست فراموشى سپرده شد. و با بهره‏ گیرى از عالمان دین فروش دنیا طلب، عقیده به تجسیم و تشبیه رواج یافت.

امام سجاد علیه السلام در مقابل این اعتقاد انحرافى نیز قاطعانه به مقابله پرداخت. چنان که وقتى شنید گروهى ذات مقدس حق تعالى را به مخلوقات تشبیه کرده و قایل به جسمیت‏ خدا شده‏ اند، ناراحت‏ شده و نزد قبر رسول خدا صلى الله علیه و آله رفت و دست‏ به دعا برداشت و در آن، بطلان این عقیده را نیز اعلام فرمود:

«خدایا! قدرت تو آشکار شده ولى سیمایت آشکار نشده و تو را نشناختند و تشبیه کنندگان تو را به غیر آن چه سزاوارى، ارزیابى کردند. اى خداى من! از کسانى که با تشبیه در پى جستن تو برآمدند، بی زارم. خدایا! هیچ چیز مثل تو نیست و آنان (عظمت) تو را درک نکرده‏ اند... اى خدا! تو از آن چه که تشبیه کنندگان به وسیله آن، تو را وصف مى‏ کنند برتر هستى.»


تأملی بر جریان های زمان امام سجاد (ع) - شیرازی، سید رضی

منبع:سایت تبیان