با اینکه‏ به پیغمبر اکرم راجع به امیرالمؤمنین دستور می‏رسید ، حضرت همیشه این بیم‏ و نگرانی را داشت که اگر بگوید ، منافقینی که قرآن پیوسته از آنها نام‏ می‏برد می‏گویند ببینید ! ( به اصطلاح معروف ) دارد برای خانواده خودش نان‏ می‏پزد . در صورتی که رسم و شیوه پیغمبر ( ص ) در زندگی این بود که در هیچ موردی برای خودش اختصاص قائل نمی‏شد و اخلاقش این بود و دستور اسلام‏ هم همین بود که فوق العاده اجتناب داشت از اینکه میان خودش و دیگران‏ امتیاز قائل بشود و همین جهت عامل بسیار بزرگی بود برای موفقیت پیغمبر اکرم .

این
مسئله یعنی ابلاغ اینکه جانشین من علی ( ع ) است امر و دستور خدا بود اما پیغمبر ( ص ) می‏دانست که اگر آنرا بیان بکند عده‏ای ضعیف‏ الایمان که همیشه بوده‏اند خواهند گفت ببینید ! دارد برای خودش امتیاز درست می‏کند . در آیه الیوم اکملت لکم دینکم نیز قبلش این بود : « الیوم یئس الذین کفروا من دینکم فلا تخشوهم و اخشون می‏گوید دیگر کافران امیدی به این دین ندارند یعنی آنها دیگر از اینکه از آن راهی که بر علیه اسلام مبارزه می‏کردند بتوانند بر این دین پیروز شوند مأیوسند ، فهمیدند که دیگر کارشان پیش نمی‏رود . « فلا تخشوهم »دیگر از ناحیه کافران نگرانی نداشته باشید . « و اخشون »ولی از من بیم داشته‏ باشید ، که عرض کردم مقصود اینست که بیم داشته باشید زیرا اگر در داخلتان خراب بشوید ، به حکم سنتی که من دارم که هر قومی چنانچه درجهت فساد تغییر بکند من هم نعمت خویش را از آنها سلب می‏کنم ، نعمت اسلام را از شما سلب می‏نمایم . در اینجا " و اخشون " کنایه‏ است از اینکه از خودتان بترسید ، از من بترسید از باب اینکه از خودتان‏ بترسید یعنی بیم از داخل است ، دیگر از خارج بیمی نیست .

از طرفی هم‏ می‏دانیم که این آیه در سوره مائده است و
سوره مائده آخرین سوره‏ای است‏ که بر پیغمبر نازل شده یعنی این آیه در همان دو سه ماه آخر عمر پیغمبر در وقتی که اسلام قدرتش بسط یافته بود نازل گردیده است . در آیه‏ای قبل نیز همین مطلب را که از داخله مسلمین بیم‏ هست ولی از خارج بیم نیست می‏بینیم . می‏گوید : « یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من‏ الناس »اصلا ما غیر از این آیه ، دیگر آیه‏ای در قرآن نداریم که بخواهد پیغمبر را به انجام کاری تشویق کند . مثل اینست که شما می‏خواهید کسی‏
را به کاری تشویق کنید ، او یک قدم جلو می‏گذارد و یک قدم عقب ، بیم‏ دارد .

در این آیه پیغمبر را دعوت می‏کند که ابلاغ کن ، از یک طرف تهدیدش‏ می‏کند و از طرف دیگر تشویق می‏نماید یعنی تسلیش می‏دهد . تهدیدش می‏کند که اگر این موضوع ابلاغ نشود ، تمام رسالت تو بیهوده است و تسلیش می‏دهد که نترس ! خدا تو را از این مردم نگهداری می‏کند : « و الله یعصمک من‏ الناس ». در آیه : « الیوم یئس الذین کفروا من دینکم فلا تخشوهم فرمود دیگر از کافران نترسید . مسلما پیغمبر ( ص ) در درجه اول نباید از کافران بترسد ولی آیه : « یا ایها الرسول ». . . نشان
می‏دهد که پیغمبر نگرانی دارد . پس این نگرانی از داخل مسلمین است . حالا من کار ندارم که‏ آنهایی که از داخل مسلمین [ پذیرای این موضوع یعنی جانشینی علی ( ع ) نبودند کافر باطنی بودند یا نبودند ، بالاخره این موضوع به گونه‏ای بود که آمادگی آنرا نداشتند و حاضر به پذیرش آن نبودند .

شواهد تاریخی

اتفاقا جریانهای تاریخی هم همین را حکایت می‏کند یعنی جامعه شناسی‏ مسلمین را همینطور نشان می‏دهد . لهذا عمر گفت : ما که علی را به خلافت‏ انتخاب نکردیم ، حیطه علی الاسلام بود یعنی برای اسلام احتیاط کردیم ، زیر بارش نمی‏رفتند ، قبول نمی‏کردند . یا در جای دیگر که با ابن عباس صحبت‏ می‏کرد به او گفت : قریش این کار را صحیح نمی‏دید که امامت در همان‏ خاندانی باشد که نبوت هم در همان خاندان بوده . یعنی گفت نبوت که در خاندان بنی‏هاشم پیدا شد طبعا برای بنی‏هاشم ا متیاز شد . قریش حساب کرد که اگر خلافت هم در این خاندان باشد همه امتیازات از آن بنی‏هاشم می‏شود . از این جهت بود که قریش نسبت به این مطلب کراهت داشت ابن عباس هم‏ جوابهای خیلی پخته‏ای به او داد . آیاتی را از قرآن در این زمینه خواند که جوابهای بسیار پخته‏ای است .

r
بنابر این در جامعه مسلمین یک وضعی بوده است که به عبارتها و زبانهای‏ مختلف بیان شده است . قرآن به آن صورت می‏گوید ، عمر همان را به بیان و صورت دیگری می‏گوید . یا مثلا می‏گفتند علی ( ع ) از باب اینکه در جنگهای‏ اسلامی خیلی از افراد و سران عرب را کشته است و مردم عرب هم مردم کینه‏ جویی هستند و بعد از آنکه مسلمان شدند نیز کینه پدر کشی و برادر کشی آنها نسبت به علی محفوظ بود ، برای خلافت مناسب نیست . عده‏ای از اهل‏ تسنن هم می‏خواهند همینها را عذر درست کنند ، می‏گویند درست است که‏ افضلیت و مقام و ارجحیت علی ( ع ) روشن بود ولی این جهت هم بود که‏ خیلی دشمندار بود .

بنابر این یک نوع نگرانی در زمان پیغمبر وجود داشته است برای تمرد از این یک دستور . شاید سر اینکه قرآن این آیات را با قرائن و دلائل ذکر کرده اینست که هر آدم بی‏غرضی مطلب را بفهمد ولی نخواسته مطلب را به‏ صورتی در آورد که آنهایی که می‏خواهند تمرد بکنند ، تمردشان به صورت تمرد در مقابل قرآن و اسلام در آید . کانه می‏خواهد بگوید : آنها که به هر حال‏ تمرد می‏کنند پس تمردشان به شکلی در نیاید که به معنی طرد قرآن در کمال‏ صراحت باشد ، اقلا یک پرده‏ای بتوانند
برایش درست کنند . اینست که ما می‏بینیم آیه تطهیر را در وسط آن آیات قرار می‏دهد ولی هر آدم فهیم و عاقل‏ و مدبر و متدبری می‏فهمد که این ، چیز دیگری است . آیه : « الیوم اکملت‏ را آنطور قرار می‏دهد و آیه : « یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من‏ ربک »را اینطور .
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
منابع :
1)کتاب امامت و رهبری ص160-157
2)سایت : www.tahoor.com